Sępy - ginące królewskie ptaki

Spośród 10 000 gatunków ptaków, sępy są z pewnością najmniej docenianymi i lubianymi przez ludzi. Choć należą do rodziny jastrzębiowatych (czyli ptaków uznawanych za wcielenie pozytywnych cnót), to w powszechnym mniemaniu sępy są „czarną owcą” w rodzinie. Bardzo niesłusznie!

Jedziesz na safari? Ten artykuł w formie PDF możesz wydrukować lub wgrać w telefon i zabrać ze sobą w podróż!

Spis treści:

„Zwierzęta Afryki. Przewodnik na safari” kliknij i kup z autografem.

Sępy w przewodniku o zwierzętach. Mało kto marzy, by je zobaczyć!

Tarzające się w zgniliźnie

Sposób w jaki postrzegamy dany gatunek w dużej mierze zależy od sposobu w jaki był on opisany. Karol Darwin podczas rejsu statkiem Beagle w 1832 r. widząc sępnika różogłowego zanotował: „odrażające ptaki z łysą czerwoną głową stworzoną, by tarzać się w zgniliźnie„.

Czy po takiej rekomendacji, świat mógł pokochać sępy? Nic dziwnego, że trafiły do „Brzydkiej Piątki” (żartobliwie wzorowanej na „Wielkiej Piątce”) czyli klubu zwierząt ładnych inaczej. Poza sępem jest tu guziec, hiena, marabut i gnu. Chociaż prawdę mówiąc natura nie zna terminu „ładny” bo w przyrodzie liczy się przetrwanie a nie uroda!

W jednym Darwin miał rację: natura wyposażyła sępy w łysą głowę, bo faktycznie wkładają ją do środka padliny. Pióra na głowie i szyi byłyby bardzo trudne do czyszczenia. Poza tym w upalnym klimacie taka głowa pomaga w termoregulacji temperatury ciała.

Sęp płowy.

W miarę obserwacji sępów Darwin zmienił zdanie, choć jego podziw nie trafił do szerokiej publiczności. Zafascynowało go, jak bez żadnego wysiłku te ptaki szybują po niebie, wykorzystując prądy powietrzne. Ponieważ machanie skrzydłami przy ich rozmiarach jest ogromnym wysiłkiem (i stratą energii), skoro więc można wykorzystać prawa fizyki do lotu (ciepłe powietrze wznosi się do góry) – po prostu to robią.

Podczas startu niezgrabne, w locie sępy wyglądają szlachetnie.

Po co nam sępy?

Przede wszystkim jak naturalna służba sanitarna! Dzięki nim padlina jest błyskawicznie neutralizowana. W mięsie martwych zwierząt szybko mnożą się bakterie wąglika, dżumy czy wirusy wścieklizny. Sępy są dla patogenów „ślepą uliczką”: ptaki zjadając padlinę zapobiegają epidemii i neutralizują patogeny (podczas gdy psy przenoszą patogeny dalej).

Kto ma ochotę dołączyć?

W latach 90. w Indiach nastąpił dramatyczny spadek populacji sępa bengalskiego. Z ponad 80 milionów przetrwało zaledwie kilka tysięcy. Masową śmierć spowodowało leczenie bydła domowego lekiem diclofenac, który okazał się śmiertelną trucizną dla sępów. W wyniku zmniejszenia populacji sępów nastąpiło skażenie wody pitnej przez rozkładające się zwłoki i wzrosła ilość psów z wścieklizną.

Ekonomiści wyliczyli, że spadek liczebności sępów kosztował Indie 24 miliardy dolarów rocznie! Tyle pieniędzy trzeba było wydać na zapobieganie oraz leczenie ludzi i zwierząt.

Po tej antylopie gnu za chwilę zostaną tylko kości.

– Jeżeli sępy znikną, pozostaniemy z wielką tykającą mikrobiologiczną bombą – powtarza w wywiadach Munir Virani z Peregrine Fund (jego doskonały wykład o sępach na TEDx zobaczysz TUTAJ). Na południu Afryki tworzy się programy z farmerami aby prowadzili „restauracje dla sępów” – miejsca, gdzie będą zostawiać dla nich padlinę. Dzięki temu może uda się odbudować populację tych ptaków i zapobiegać epidemiom.

Folder dla afrykańskich farmerów o sępach.

Gatunek zagrożony

20 czerwca 2019 roku rangerzy w Botswanie dokonali strasznego odkrycia. Znaleźli ciała ponad 530 sępów (z pięciu różnych gatunków) padłych, po zjedzeniu ciał trzech słoni, zatrutych przez kłusowników. Jak doszło do tej masakry?

Padły słoń – jeśli sępy go szybko nie zjedzą, rozkładające się ciało zatruje oczko wodne.

Otóż kołujące sępy są wskazówką dla osób zajmujących się ochroną przyrody, że jakieś zwierzę zostało zabite. Ułatwia to patrolowanie terenu i łapanie kłusowników. Ci ostatni zaczęli więc coraz częściej zatruwać padlinę, by wyeliminować sępy. Szacuje się, że z 16 gatunków sępów występujących w Afryce, Azji i Europie, aż 11 jest zagrożonych wyginięciem!

Przez ostatnie 30 lat na terenie Afryki Zachodniej populacje niemal wszystkich gatunków sępów zmniejszyły się o 95% ! Tu dla odmiany problemem jest utrata siedlisk oraz masowe wykorzystywanie ciał tych ptaków w tradycyjnej medycynie. Zagrożeniem są też wiszące w powietrzu kable energetyczne oraz elektrownie wiatrowe: śmigła dosłownie rozcinają ptaki na pół. Ok. 9% śmierci ptaków jest spowodowana przez zderzenie z elektryczną infrastrukturą.

Sępy uszate w locie.

Dusze zmarłych wojowników

Tymczasem w kulturze ludów z południa Afryki (San, Tswana, Zulu) – sępy były szanowane i czczone. Nazywano je królewskimi ptakami i z rozkazu władcy bywały dokarmiane. Były też symbolem płodności: wedle jednej z legend prababcia sęp złożyła wiele jaj, a z każdego jaja wykluł się inny gatunek zwierzęcia. Stąd sępy utożsamiano niekiedy z Matką Ziemią i uważano, że tam, gdzie są te ptaki panuje bezpieczeństwo, czystość i nowe życie.

W wierzeniach jednego z plemion sępy były wcieleniem dusz wojowników poległych w bitwie lub na polowaniu. Jednym z największych przywilejów wojowników była zgoda władcy na noszenie piór sępów jako dekoracji głowy.

Aby zdobyć takie pióra nie wolno było zabijać ptaka! Trzeba było wykopać dół i schować się w nim. Dół przykrywano kratownicą z ciałem wołu. A potem trzeba było czekać i czekać. Gdy wreszcie sępy siadły do posiłku, wojownik musiał szybko złapać jednego sępa za nogi i wyrwać mu trzy pióra ze skrzydeł lub ogona!

Imponujące skrzydła.

Czemu akurat trzy? Bo symbolizowało to prawdę, wiarę i uczciwość. A gdy już wojownik miał te pióra musiał czekać aż sępy zakończą ucztę i dopiero wtedy mógł iść do króla, by otrzymać zgodę na noszenie tak cennej ozdoby.

Kości padłych sępów (które zmarły w naturalny sposób bo nie wolno było ich zabijać!) pełniły ważną rolę w rytuałach szamanów. Jeśli ktoś planując założenie rodziny śnił o sępach było to pomyślną wróżbą, że jego dzieci zostaną wielkimi wojownikami i dzielnymi obrońcami rodziny. Jeśli jednak śniłeś o tym, że sępy cię rozszarpują to znak dany od bogów, byś naprawił swe postępowanie!

Portret sępa podczas nocnego safari.

Sępy – ciekawostki

Sępy zamieszkujące Europę, Afrykę i Azję są nazywane sępami Starego Świata. W Nowym Świecie (obie Ameryki) żyją ptaki z rodziny kondorowatych (dalecy kuzyni sępów).
W starożytnym Egipcie faraonowie nosili koronę z kobrą i sępem (symbolem bogini Nechbet)
W Polsce występuje sęp płowy, jednak niezmiernie rzadko udaje się go zobaczyć ornitologom, ostatni przypadek lęgu sępa odnotowano w Pieninach w 1914 rok.
W Tybecie z racji pustynnych skał nie da się grzebać ludzi w ziemi. Dlatego nagie ciała zmarłych ofiarowuje się na „podniebny pogrzeb” – zostawiając sępom do zjedzenia.
Dziób sępa jest zakończony ostrym haczykiem, ułatwiającym odrywanie mięsa od kości.
Mocne nogi zakończone szponami pomagają w odrywaniu mięsa i wczepianiu się w padlinę (gdzie miejsca jest mało i trzeba walczyć o swoje!)
Lądowanie: szpony gotowe do akcji!

Te ptaki mają doskonały wzrok: potrafią dostrzec metrową padlinę z wysokości blisko 4,5 kilometra!
Sępy są w stanie w ciągu dwóch godzin ogołocić z mięsa antylopę, zostawiając jedynie kości.
Zjadają tylko świeżą padlinę i nie są wybredne: zjedzą zarówno innego ptaka jak i rybę, trawią też kawałki kości.
Są odporne na jad kiełbasiany. Testy na sępniku różogłowym wskazały, że nie szkodziło mu wstrzyknięcie takiej ilości takiej ilości botuliny, która zabiłaby 300 000 świnek morskich!
Suszenie się po posiłku sprawia, że słońce zabija bakterie, które mogłyby osiąść na piórach.
Mogą dożyć 40 lat a ich waga w zależności od gatunku wynosi od 2 do 14 kg!
Rozpiętość skrzydeł bywa imponująca: nawet do 3 metrów!
Choć prowadzą samotniczy tryb życia są monogamiczne, tworząc pary na całe życie.
Wychowanie potomstwa to długi proces: samica składa 1-2 jaja, które wysiaduje przez 6-8 tygodni.
Młode opuszczają gniazdo w wieku 10-18 tygodni.
Najwyżej wznosi się sęp plamisty – nawet do wysokości 11 000 n.p.m. To znacznie wyżej niż Mt. Everest!
„Sępić się” oznacza żerowanie na innej osobie, tymczasem sępy są bardzo towarzyskie i posiłek jedzą wspólnie (choć czasem się przy nim przepychają!)
W 2011 r. w Niemczech przeszkolono trzy sępy do wykrywania zwłok. Miss Marple, Sherlock i Columbo mieli do nóg przyczepione nadajniki z GPS. Nie znalazłam informacji, czy program ten był sukcesem.

Detektyw Sherlock na tropie zbrodni!

Sępy w przysłowiach

Okazuje się, że jest całkiem sporo przysłów i powiedzeń z sępami!

Lepszy wróbel w garści niż latający sęp (francuskie) U nas jest gołąb na dachu 😀
Gdzie ścierwo – tam sępy (łacińskie) Odpowiednik naszego: „Nie ma dymu bez ognia”
Żyjesz z sępami – bądź sępem, żyjesz z krukami – bądź krukiem (laotańskie)
Lekarz przepisuje lekarstwo, sęp czeka na ciało (tureckie)
Gdy masz pecha, sęp poniżej sra na tego powyżej (portugalskie)
Bóg zaopatruje ślepego sępa (bambara, Afryka Zachodnia) Odpowiednik naszego „trafiło się ślepej kurze ziarno”
Nieważne jak wysoko lata sęp, orzeł jest królem nieba (afrykańskie)
Nieważne jak głodny jest sęp, nigdy nie zje trawy (afrykańskie)
Kiedy otaczają cię sępy, staraj się nie umierać (afrykańskie)
Kiedy chcą zjeść sępa, nazywają go perliczką (etiopskie) Znaczenie tego przysłowia: ludzie racjonalizują swoje decyzje. Gdy robią coś złego (jak zjedzenie sępa), zawsze znajdą na to jakieś wytłumaczenie.